Gedachtenkronkels over danstermen en filosofen

Mijn hele leven heb ik twee passies gehad: dans en filosofie.
Van de dans heb ik mijn beroep gemaakt. En na mijn dansvakopleiding aan de Fontys Hogeschool voor de Kunsten heb ik tijdens mijn universitaire studie in Nijmegen filosofie als bijvak gekozen. Sindsdien heb ik meer dan 50 korte of langere cursussen gevolgd op dat gebied. In die tijd ben ik op zoek geweest naar wat in de westerse filosofie over dans is gezegd en geschreven en u raadt het: bar weinig en als er al iets over werd gezegd was het bijna nooit positief. Pas sinds het eind van de negentiende eeuw kwam er bij sommige filosofen meer aandacht voor lichamelijkheid en de relatie tussen het lichaam en cognitieve processen. Vooral in de Angelsaksische landen is er meer en meer aandacht voor lichamelijkheid en dans (embodied knowledge).

Deze stukjes zijn echter geen poging om een filosofisch debat over deze relatie te starten. Het zijn gedachtenkronkels, associatiespelletjes, waarbij ik steeds een bepaalde dansterm probeer te verbinden met een filosoof, ongeacht of deze zich wel of niet over dans heeft uitgesproken. Het spel heeft als enige rode draad het alfabet. Bij iedere letter van het alfabet zoek ik een dansterm, die afkomstig kan zijn uit verschillende vormen van dans en vervolgens leg ik via een associatieve weg een relatie met een filosoof. Of ik doorloop de omgekeerde weg.
Het is een gedachtenspel dat ik puur voor mijn plezier speel. Via kronkelige paden kom ik hopelijk op nieuwe ideeën en krijg ik nieuwe inzichten en zie ik verbanden die, hoe vergezocht ook, voor die tijd voor mij verborgen waren.
Ik ben begonnen bij de A en zal regelmatig een letter toevoegen.

Gedachtenkronkels van A t/m Z

  • A

    A

    Deze letter is niet moeilijk. Bij de A denk ik meteen aan een Arabesk, één van mijn favoriete poses in het klassiek ballet. Het is een houding waarin de danser op één gestrekt been staat en het tweede been achter zich eveneens gestrekt en uitgedraaid hoog optilt. Zoals de naam al zegt is de term Arabesk afkomstig uit de Arabische cultuur en staat voor versieringen die worden aangebracht in gebouwen, zoals moskeeën, Het zijn repeterende figuren waarin veel spiralen, krullen en bloemmotieven worden gebruikt.Lees meer »
  • B

    B

    Bij deze letter dacht ik meteen aan battement. Deze term betekent: ‘slaan(d)’ en wordt in het academisch ballet gebruikt om krachtige bewegingen van het been aan te duiden. Er zijn verschillende vormen van battement, variërend van kleine bewegingen van het onderbeen, waarbij de voet van het ene been beweegt rond de enkel van het andere been (battement sur le coup de pied), tot een grote beweging, waarbij één been gestrekt hoog wordt opgegooid (grand battement). En dan is er nog de ‘grand battement en cloch’ (groot slaan als een klok), waarbij het been hoog naar voren wordt opgegooid en vervolgens […]Lees meer »
  • C

    C

    Bij de C kwam ik in de problemen. Als dansterm koos ik voor Contraction, maar het vinden van een filosoof met een C, die ik ook nog in relatie kon brengen met die term was moeilijk. In eerste instantie dacht ik aan Cusanus, een laatmiddeleeuwse filosoof. (Ik bracht in de afgelopen jaren in de zomer een week door in het centrum voor filosofie ‘Centre Erasme’ in Zuid Frankrijk en alle kamers in ons slaapverblijf hadden de naam van een filosoof. Ik sliep meestal in de kamer met de naam Cusanus. Vandaar dat ik het eerst aan hem dacht). Maar ik […]Lees meer »
  • D

    D

    Bij de D wist ik meteen welke filosoof ik hier wilde neerzetten: Damasio António Damásio is een Portugees neuroloog en schrijver die in de VS woont en werkt. Hij is dus eigenlijk niet in eerste instantie een filosoof. Door sommigen wordt hij een ‘neurofilosoof ' genoemd. Hij houdt zich namelijk onder meer bezig met de ontwikkeling van het bewustzijn. Hij verzet zich tegen de nog steeds gangbare opvatting, die door de zeventiende eeuwse denker Descartes is geponeerd, dat onze rationaliteit, de menselijke rede, geen boodschap heeft aan het lichaam en aan emoties. Kortom dat er een scheiding is tussen lichaam […]Lees meer »
  • E

    E

    Ik gebruik vaak een term uit het academisch ballet. Daar ontkom ik niet aan. De academische dans heeft een heel uitgebreid vocabulaire. Ook nu weer, bij de E dienden zich weer veel termen aan die afkomstig zijn uit deze dansvorm: Entrechat, Echappé, Emboîté……genoeg dus. Maar deze keer kies ik voor een term uit de ballroom dans, of liever de Latijns-Amerikaanse dans: de Enrosque. Dit is de naam van een danspas die voorkomt in de tango. Enrocar betekent draai of schroef. De danser draait op één been en beweegt hier het andere been omheen. Het is een kleine, maar ingewikkelde beweging. […]Lees meer »
  • F

    F

    Fouetté Tja, weer een term uit het klassiek ballet. Een technisch hoogstandje (haha) in het ballet is de fouetté. Hierbij gaat het standbeen steeds op de pointe en weer terug, terwijl het werkbeen zijwaarts gebogen is en met het onderbeen een ronddraaiende, zwiepende beweging wordt gemaakt. In het beroemde ballet ‘Het Zwanenmeer’ bevat de solo van de zwarte zwaan 32 fouettés, waarbij ook nog op het hele toneel wordt rond gegaan. De rol van de zwarte zwaan wordt door de zelfde ballerina gedanst als degene die de rol van de witte zwanenkoningin vervult en deze rol is uitsluitend voorbehouden aan […]Lees meer »
  • G

    G

    Glide In 1983 voerde Michael Jackson op de televisie een danspas uit, die zo’n indruk maakte op het publiek dat deze pas op slag wereldberoemd werd. Ik heb het hier uiteraard over de ‘moonwalk’. Deze beweging heeft in de jaren daarna niet alleen andere dansers geïnspireerd maar ook verschillende dansvormen beïnvloed. In tal van dansshows en -clips wordt gebruik gemaakt van ‘footwork illusions’. In het geval van de moonwalk: het lijkt of de danser voorwaarts gaat, maar hij gaat juist achteruit. De moonwalk is één van de talloze variaties van de glide, waarbij het gewicht van de éne voet op […]Lees meer »
  • H

    H

    Dat viel niet mee….een dansbeweging noemen met een h! Ik dacht aan de headspin, maar het lukte me niet om een associatieve verbinding met een filosoof te vinden. Ofschoon veel filosofen teksten schrijven waar je hoofd van gaat tollen Uiteindelijk kwam ik op Hop of huppel Een hop of huppel is de eenvoudigste danspas die er bestaat. Het is een sprongetje op één been.  Vaak is het een aanzet tot een grotere pas, bijvoorbeeld bij de polkapas, maar het kan ook een zelfstandige beweging zijn, vaak als onderdeel van een serie passen, zoals de temps levé. https://youtu.be/LaPRWF6WFw8 Maar de eenvoudigste […]Lees meer »
  • I

    I

    Impuls Een dansbeweging met een I? Ik zocht en zocht. Zowel in mijn geheugen als op internet. Maar ja, hoe zoek je dan…veel meer dan ‘ierse dans’ leverde mijn zoektocht niet op. Ze zullen er wel zijn hoor, dansbewegingen met een I, misschien in Indiase of Afrikaanse dansstijlen, maar daar ben ik niet deskundig in. Overleg met een vriendin leverde in eerste instantie ook niets op, maar toen zei ze opeens: impuls. Ik sputterde tegen: een impuls is toch geen beweging….Nee, maar eigenlijk nog veel belangrijker: het is de aanzet van een beweging en die aanzet is bepalend voor de […]Lees meer »
  • J

    J

    Jeté Jeté is een Frans woord en betekent ‘gegooid’ (van jeter = gooien), maar in het ballet wordt het vaak gebruikt als zelfstandig naamwoord en bekent dan sprong. Er is de petit jeté, een kleine sprong van het éne been op het andere, maar ook de grand jeté een grote, hoge sprong, waarbij één been naar voren en het andere been naar achteren wordt gestrekt (soms ook wel zijwaarts uitgevoerd). Tijdens een grand jeté kan de danser in de lucht lijken te zweven en de wetten van de fysica te trotseren. Fysiek volgt het massamiddelpunt van de danser een ballistisch […]Lees meer »
  • K

    K

    Aangekomen bij de K dringt zich als eerste de naam op van één van de belangrijkste filosofen van de westerse wijsbegeerte. Dus dit keer begin ik niet met de beschrijving van een dansbeweging, maar met de naam van de filosoof. Kant Emanuel Kant was een Duitse filosoof die leefde van 1724 tot 1804. Hij legde de fundering onder de Verlichting, die al met Descartes was begonnen, maar door hem op geniale wijze werd uitgewerkt tot een samenhangende theorie, waarbij in het bestaan van de mens het primaat van de rede, de ratio, werd gelegd. Het is eigenlijk niet mogelijk om […]Lees meer »
  • L

    L

    Lift Tja, de L. Ik wist geen dansbeweging met een L, maar iemand suggereerde de ‘lift’ en inderdaad een belangrijke beweging in de dans is de lift. Of eigenlijk omvat de term ‘lift’, wat ‘optillen’ betekent, een onuitputtelijke verzameling van bewegingen, waarbij het gemeenschappelijke element is dat één danser een tweede danser optilt. Dit kan dus op ontelbare manieren gebeuren. De lift kwam al in de volksdans voor, maar werd verfijnd en uitgewerkt ten tijde van het romantisch ballet en kwam vooral voor in een zogenoemde ‘pas de deux’, gedanst door een mannelijke en vrouwelijke danser. Men probeerde de schijn […]Lees meer »